Cam bù Hương Sơn

Cứ mỗi độ tết đến xuân về, người Hương Sơn lại thi nhau ra vườn hái chọn lấy những quả cam bù đẹp nhất trong vườn đưa vào đặt lên bàn thờ cúng Tổ tiên bằng cả tấm lòng qua một năm gặt hái. Bởi vào dịp tết cổ truyền dân tộc là cam bù Hương Sơn lại vào mùa thu hoạch. Ngoài việc kinh doanh mua bán hái ra bạc tỷ giá trị từ cam bù, người dân ở Hà Tĩnh đi đâu, đến đâu trong túi họ cũng có dăm bảy quả cam bù để làm quà biếu bạn bè ba ngày tết, họ xem cam bù như một loài cây thiêng liêng không thể thiếu được.

Huyện Hương Sơn, quê hương nổi tiếng về loài cây ăn quả đặc sản cam bù; qua huyện Đức Thọ, qua cầu Kềnh Tàng là ta đã đặt chân ngay vào bản địa Hương Sơn. Đi dọc theo đường 8A, phóng tầm mắt lên các ngọn đồi hai bên đường là những vườn cam chín mọng vàng ruộm như những chuổi ngọc khoe mình dưới ánh nắng xuân.

Cam bù xuất hiện trên đất Hương Sơn như một loài cây bản địa, mọc tự nhiên khắp nơi. Vào những năm 60, sau khi phát hiện ra cây ăn quả có giá trị, nông dân Hương Sơn mới đua nhau ồ ạt trồng cam bù để làm giàu. Một nhà khoa học chuyên nghiên cứu về cây ăn quả có múi nhận xét về cam bù Hương Sơn: Giá trị của cam bù thì khỏi phải bàn, bởi cam bù Hương Sơn hình thức bên ngoài tạo hoá hình bầu tròn trỉnh, lúc chín cam bù có màu sắc vàng ruộm, nhìn bên ngoài đã muốn thưởng thức rồi, khi bóc quả cam ăn, du khách không cần phải dùng bất kỳ một loại vật cứng hợp kim nào mà chỉ dùng ngón tay trỏ là bóc được cả quả cam nguyên vỏ, nguyên ruột. Những quả cam chín mọng, múi thường căng đầy mật, khi bóc phải hết sức nhẹ nhàng không để múi cam bị tổn thương sẽ ảnh hưởng đến hương vị tinh khiết của loài quả đặc sản này. Thưởng thức múi cam bù hương vị dịu ngọt trong đó như chứa chất hàm lượng của thiên nhiên tạo hoá ban tặng.

Người Hương Sơn họ cho rằng loài cây cam bù này như "vị cứu tinh" những lúc nông dân khốn khó, nhưng cây cam bù khá khó tính bởi loài cây này chỉ chấp nhận bón phân hữu cơ (phân chuồng) thôi, còn nếu ai đó sử dụng các loại phân hoá học để bón là cây trở chứng ngay. Vì thế người Hương Sơn xem cây cam bù như cây bản địa tự nhiên nên hương vị, giá trị của cam bù không những thưởng thức ngọt lịm mà còn là vị thuốc chữa được rất nhiều chứng bệnh như cảm cúm, viêm phế quản, bệnh đường ruột, tim mạch, suy nhược cơ thể...Nhà nông ở Hương Sơn mỗi khi trời nắng đi làm đồng về mệt lã, bóc quả cam bù ra ăn chỉ sau vài phút là khoẻ lại ngay. Ngày tết ai đó có vui bạn bè uống hơi quá chén chỉ cần vắt ít nước cam bù cho uống là hết say ngay. Cây cam bù giờ đã trở thành cây ăn quả cho hiểu quả kinh tế hàng đầu trên đất Hương Sơn gấp 10-20 lần so với các cây trồng khác. Đặc biệt, trong ngày tết cam bù là sản phẩm phù hợp làm quà dâng hiến tổ tiên, làm quà biếu anh em, bạn bè gần xa; phong tục ngày tết của người Hà Tĩnh, thiếu gì thì thiếu chứ đĩa cam bù đặt lên bàn thờ là không thể thiếu được. Chưa có quả cam bù đặt lên bàn thờ thì chưa gọi là tết".